Aloes to popularna roślina mieszkaniowa, zaliczana do grupy sukulentów. Naturalnie aloesy rosną na sawannach oraz terenach pustynnych. Miąższ tych roślin jest bogaty w związki czynnie biologicznie, dzięki czemu jest on cennym surowcem, zarówno w medycynie, jak i w kosmetyce. Czy każdy aloes jest leczniczy? Okazuje się, że spośród około 400 gatunków aloesu jedynie kilka z nich wykazuje właściwości lecznicze. Które? Jak stosować poszczególne rodzaje aloesu leczniczego? Odpowiadamy na te pytania.

Aloes – z czego składa się miąższ rośliny?

Właściwości aloesu zostały docenione wieki temu – roślinę stosowano na oparzenia oraz rany, służyła ona także środek na dolegliwości żołądkowe i bóle stawów. Dzisiaj aloes także stanowi składnik wielu produktów kosmetycznych i leczniczych. Najcenniejszą częścią rośliny jest miąższ liści. To właśnie on jest bogaty w ponad 150 związków czynnych biologicznie, takich jak:

• witaminy – m.in. A, E, a także z grupy B i C;
• kwasy tłuszczowe – np. oleinowy, linolowy, czy kaprylowy;
• sole mineralne – cynk, chrom, magnez, mangan, wapń, żelazo, potas, miedź;
• sterole roślinne;
• inne związki czynne biologicznie, takie jak aloina, polifenole, glikozydy antrachinowe czy aloemodyna.

Wymienione substancje znajdują szerokie zastosowanie w medycynie i kosmetologii, ponieważ wspomagają one funkcjonowanie układu immunologicznego, poprawiają przemianę materii, a także wykazują działanie przeciwzapalne.

Czy każdy aloes jest leczniczy?

Czy każdy aloes jest leczniczy? Okazuje się, że nie. Zaledwie 20 spośród 400 gatunków rośliny wykazują właściwości prozdrowotne. Istotne znaczenie ma także sposób pozyskiwania cennego surowca. W lecznictwie stosuje się najczęściej sok z liści, świeży i  zagęszczony lub w formie wysuszonej.

Rodzaje aloesu leczniczego stosowane na dolegliwości zdrowotne

Najpopularniejsze rodzaje aloesu leczniczego stosowane w medycynie to aloes drzewiasty (Aloes arborescens) i aloes zwyczajny (Aloe barbadensis, inna nazwa łacińska: Aloe vera). Miąższ pozyskany z liści tych dwóch gatunków wykazuje cenne właściwości przeciwzapalne, dzięki czemu może być stosowany wspomagająco przy stanach zapalnych oraz chorobach wielu narządów. Spożywany wewnętrznie aloes wzmaga działanie mechanizmów obronnych organizmu, dzięki czemu stymulowany jest układ immunologiczny.

Właściwości prozdrowotne wykazuje również aloes uzbrojony (Aloe ferox) – roślina posiada charakterystyczne czerwonawe kolce na brzegach oraz płaskiej stronie liści, wydaje także czerwone kwiatostany. Aloes uzbrojony posiada właściwości przeczyszczające, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze, działa również nawilżająco i łagodząco. Wspomniany gatunek odnajduje zastosowanie w stomatologii i dermatologii, jest także pomocny w leczeniu zatok obocznych nosa oraz zaburzeń w funkcjonowaniu układu pokarmowego.

Rodzaje aloesu leczniczego stosowane w kosmetyce

W kosmetologii, podobnie jak w medycynie, zastosowanie znalazły konkretne rodzaje aloesu leczniczego – drzewiasty (Aloes arborescens), zwyczajny (Aloe vera) oraz uzbrojony (Aloe ferox). Te trzy gatunki są cenione ze względu na właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i regeneracyjne. Wyciąg z aloesu, stosowany zewnętrznie, zmniejsza stan zapalny, przyspiesza gojenie ran oraz regenerację skóry i łagodzi podrażnienia.

Aloes leczniczy znajdziemy przede wszystkim w produktach służących do nawilżania skóry – kremach i maseczkach do twarzy. Kosmetyki z aloesem szczególnie polecane są osobom z cerą alergiczną, suchą i wrażliwą. Bogate w aloes są także produkty przeznaczone do pielęgnacji włosów (np. szampony przeciwko wypadaniu włosów) oraz pasty do zębów. Roślina łagodzi podrażnienia skóry, w związku z czym jest ona często wykorzystywana również do produkcji toników, żeli oczyszczających oraz balsamów.

Uwaga: aloesów nie należy mylić z innymi sukulentami, takimi jak np. haworsja. Aloesy posiadają drobne kolce na brzegach wydłużonych liści, tymczasem haworsja posiada krótko zakończone liście.

Aloes i jego lecznicze właściwości

Miąższ z liści wymienionych gatunków aloesu wykazuje działanie przeciwgrzybicze, oczyszczające, nawilżające oraz przeciwzapalne. Może on być używany zarówno zewnętrznie, jak i wewnętrznie.

Stosowany zewnętrznie aloes pomaga na: 

• blizny, trudno gojące się rany i inne uszkodzenia naskórka;
• nieżyt nosa;
• odleżyny;
• oparzenia (I i II stopnia);
• różne zmiany skórne – trądzik, łuszczyca, egzema;
• stany zapalne jamy ustnej oraz narządów rozrodczych;
• ugryzienia owadów;
• zapalenie zatok bocznych nosa;
• wysypki alergiczne.

Natomiast aloes stosowany wewnętrznie jest zalecany:

• dla osób starszych;
• dla osób wyczerpanych po przebytych zabiegach chirurgicznych lub poważnych chorobach;
• przy problemach z wątrobą (aloes ma działanie żółciopędne i żółciotwórcze);
• przy uporczywych bólach głowy i nerwobólach;
• w chorobach zapalnych kory mózgowej;
• w stanach obniżonej odporności;
• w stanach wzmożonego stresu.

Spożywanie soku z aloesu pomaga w łagodzeniu różnych dolegliwości związanych z układem pokarmowym. Można po niego sięgnąć przy niestrawności oraz w stanach zapalnych przewodu pokarmowego i chorobie wrzodowej. Aloes jest zalecany także przy nadkwasocie (ze względu na neutralizowanie kwasów w żołądku) oraz w celu przyśpieszenia przemiany materii.

Napój z aloesu wspomaga detoksykację organizmu, wzmacnia także układ odpornościowy. Warto po niego sięgać np. jesienią i zimą. Aloes ma również korzystny wpływ funkcjonowanie narządu wzroku – napoje na bazie tej rośliny są polecane w leczeniu stanów zapalnych oczu.

Sposoby stosowania aloesu

Aloes może być stosowany w formie:

• nalewki;
• naparu z suchych liści;
• proszku z wysuszonych liści;
• soku ze świeżych liści;
• wyciągu.

Napar z aloesu można przygotować samodzielnie w domu. W tym celu należy urwać liście kilkuletniej rośliny i schłodzić je w lodówce. Po kilkunastu minutach trzeba umieścić liście w moździerzu i ubić je na miazgę, tak, aby wypłynął sok. Do soku wystarczy dolać przegotowanej wody. Tak przygotowany płyn może posłużyć do demakijażu lub robienia parówek.

Aloes można dodawać do kremu na twarz lub balsamu do ciała, można go także używać samodzielnie, aplikując bezpośrednio na skórę lub włosy. Bardzo popularna jest również nalewka z aloesu, którą można przygotować samodzielnie w domu. W tym celu trzeba wymieszać pół litra soku aloesowego z pół litra miodu, pół litra spirytusu oraz pół litra soku z cytryny. Po wymieszaniu trzeba wlać mieszaninę do butelek i pozostawić w ciemnym i chłodnym miejscu na około tydzień. Po tym czasie jest ona gotowa do spożycia. Specyfik można stosować w celu wzmocnienia układu odpornościowego, a także przy problemach z trawieniem.

Aloes i jego przetwory można kupić także w aptece, sklepach zielarskich oraz ze zdrową żywnością. Dostępne są między innymi:

• cukierki z aloesem;
• kosmetyki z aloesem do pielęgnacji skóry lub włosów;
• sok aloesowy;
• syrop z aloesu;
• żel aloesowy.

Warto wybierać produkty jak najmniej przetworzone i pozbawione chemicznych dodatków. 

Aloes leczniczy – przeciwwskazania do stosowania

Aloesu nie mogą stosować osoby, które cierpią na różnego rodzaju krwotoki. Roślina nie jest zalecana także dla dzieci poniżej 12. roku życia oraz chorujących na:

• nadciśnienie;
• niedrożność i ostre stany zapalne jelit;
• zapalenie pęcherza moczowego;
• zapalenie trzewi;
• zapalenie wyrostka robaczkowego;
• żylaki odbytu.

Aloesu nie powinny przyjmować kobiety ciężarne oraz będące w trakcie menstruacji. Przeciwwskazaniem do stosowania produktów leczniczych na bazie aloesu jest również jednoczesne przyjmowanie jodu, mentolu, tymolu oraz fenolu.

W przypadku zbyt długiego stosowania aloesu lub używania go w zbyt dużych ilościach mogą pojawić się działania niepożądane, takie jak zaburzenia wypróżniana czy nawet zespół jelita leniwego. W wyniku działania silnie przeczyszczającego może wystąpić niedobór soli mineralnych oraz wody w organizmie, dlatego też popularnie stosowane rodzaje aloesu leczniczego powinny one być zażywane z umiarem.  

Aloes – jak pielęgnować roślinę w domu?

Jak dbać o aloes w domu? Roślina jest bardzo łatwa w uprawie. Aloes lubi jasne i słoneczne stanowiska oraz suche powietrze, latem można go wystawiać na taras lub balkon. Roślinę wystarczy podlewać raz na 2 tygodnie, gdy ziemia w doniczce zdąży dobrze przeschnąć. W okresie wegetacyjnym wskazane jest zwiększenie częstotliwości podlewania oraz nawożenie raz w miesiącu.

Aloes drzewiasty rośnie w warunkach domowych do około dwóch metrów wysokości. Optymalną temperaturą jest dla niego 16 stopni Celsjusza. Liście tego gatunku mają szarozielony kolor, są wąskie, mięsiste i długie  oraz zakończone kolczastymi wypustkami. Aloes zwyczajny rośnie do około 50 cm i tworzy liczne odnogi. Liście są mięsiste i mają jasnozielony kolor oraz ząbkowane brzegi. Oba gatunki rosną dobrze w zwyczajnej ziemi kwiatowej, jednak aby zwiększyć przepuszczalność gleby, warto ją wymieszać z  piaskiem/drobnym żwirem. Można użyć również ziemi torfowej zmieszanej z piaskiem i gliną lub gotowego podłoża dla sukulentów.

Jeśli aloes nie jest nadmiernie podlewany, nie wymaga żadnych szczególnych zabiegów pielęgnacyjnych ani też nie jest podatny na choroby. Roślinę można rozmnażać za pomocą odrostów korzeniowych lub poprzez sadzonki pędowe. Młode egzemplarze należy ukorzenić i następnie posadzić w lekkiej, przepuszczalnej ziemi.

Poza rodzajami leczniczymi aloesu, w polskich domach często spotykane są także:

• aloes ościsty (Aristaloe aristata) – dla tego gatunku charakterystyczne są białe włosowate kolce na liściach. Roślina tworzy rozety i osiąga około 30 cm wysokości;
• aloes niski (Aloe humilis) – roślina tworzy intensywnie zielone i gęste liście;
• aloes pstry (Aloe variegata) – gatunek tworzy zwarte, trójkątne rozety oraz liście pokryte są charakterystycznymi białymi paskami.

Wymienione wyżej gatunki nie wykazują właściwości leczniczych, ale mogą być hodowane w celach ozdobnych.